Οι ανθρώπινες κοινωνίες θεωρούν την αναψυχή στην παραλία και το μπάνιο στη θάλασσα ως δραστηριότητες με θετικές επιπτώσεις για την υγεία. Αν και γενικά αυτό είναι σωστό, εντούτοις, υπάρχουν συχνές βιβλιογραφικές αναφορές λοιμώξεων και επιδημιών που έχουν συνδεθεί με την κολύμβηση σε θαλασσινά νερά που έχουν μολυνθεί με παθογόνους μικροοργανισμούς. Οι παθογόνοι μικροοργανισμοί που περιέχονται στις ανθρώπινες εκκρίσεις (ούρα, κόπρανα κ.λ.π) καταλήγουν μέσα από πολύπλοκες πορείες στο θαλάσσιο υδάτινο οικοσύστημα και από εκεί καταλήγουν πάλι στον άνθρωπο. Σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού και άλλες πηγές, σε μελέτες υπολογίστηκε ότι εγχώριοι και ξένοι τουρίστες βρίσκονται στις παραλίες κάθε έτος για περίπου 1 έως 2 δισεκατομμύρια ημέρες. Από τον αριθμό αυτό και τις μελέτες εκτίμησης κινδύνου που έχουν γίνει από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (για την πρόκληση γαστρεντερίτιδας και αναπνευστικών μολύνσεων), με μέτριες εκτιμήσεις, 250 εκατομμύρια κλινικές περιπτώσεις ήπιας γαστρεντερίτιδας και αναπνευστικών ασθενειών (του ανώτερου αναπνευστικού) προκαλούνται κάθε έτος από την κολύμβηση σε μολυσμένα θαλασσινά νερά.
Γιατί όμως τέτοιες επιδημίες δεν έχουν καταγραφεί; Οι επιδημιολογικές μελέτες αναφέρουν ότι οι ήπιες περιπτώσεις γαστρεντερίτιδας καταγράφονται σπάνια από τους γιατρούς και τα νοσοκομεία. Η αναλογία των πραγματικών κλινικών περιπτώσεων προς τις αναφερθείσες περιπτώσεις ήπιας γαστρεντερίτιδας μπορεί να είναι μέχρι και 1000 προς 1.
Οι πιο συνηθισμένες βακτηριακές θαλασσογενείς λοιμώξεις που οφείλονται σε κατάποση θαλασσινού νερού οφείλονται στα είδη της Σαλμονέλλας, τη Σιγγέλα, το Καμπυλοβακτηρίδιο και τα είδη δονακίου. Επίσης στο θαλασσινό νερό ανευρίσκονται εντεροϊοί, αδενοϊοί και ιός της ηπατίτιδας Α καθώς και παράσιτα όπως το κρυπτοσπορίδιο και η Γιάρδια. Ένα σημαντικό στοιχείο για την επικινδυνότητα της παρουσίας μικροοργανισμών στο θαλασσινό νερό είναι η βιωσιμότητά τους στο θαλασσινό νερό. Τα παθογόνα βακτήρια μπορούν να παραμείνουν βιώσιμα στη θάλασσα για ημέρες έως εβδομάδες ενώ οι ιοί μπορούν να επιβιώσουν στο θαλάσσιο περιβάλλον ή στους ιστούς των ψαριών και των θαλασσινών για μήνες.
Κατά την επαφή με τη θάλασσα μπορούν να προκληθούν εκτός από τη γαστρεντερίτιδα, δερματίτιδες, ωτίτιδες, επιπεφυκίτιδες, ουρολοιμώξεις κ.λ.π.
Γράφημα: % ποσοστά εμφάνισης της κάθε ασθένειας
Η εμφάνιση όμως θαλασσογενών λοιμώξεων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες που καθορίζουν και τη συχνότητα της εμφάνισης τέτοιων ασθενειών. Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωση θαλασσογενούς λοίμωξης είναι :
- Η διάρκεια έκθεσης στο νερό και τον ήλιο
- Η εμβάπτιση της κεφαλής του κολυμβητή στο νερό,
- Η ηλικία του κολυμβητή,
- Ο όγκος του νερού που καταπίνει
- Η ανοσοποίηση του ατόμου
- Η χωρίς προστασία επαφή με την βρεγμένη άμμο,
- Η κατάσταση κυματισμού της θάλασσας
Στο πλαίσιο παλαιότερων ερευνών έχουν ανιχνευθεί σε πολλές περιπτώσεις, παθογόνοι μικροοργανισμοί στο θαλασσινό νερό των παράκτιων περιοχών διάφορων νομών της Ελλάδας. Μέχρι σήμερα, τα ισχύοντα σχήματα ελέγχου και διαχείρισης για τη μικροβιολογική ποιότητα των νερών αναψυχής βασίζονται σχεδόν αποκλειστικά στο ποσοστό συμμόρφωσης της παραλίας ανάλογα με τις μετρήσεις κοπρανωδών δεικτών. Στα τρέχοντα ευρωπαϊκά πρότυπα και οδηγίες υπάρχουν οι παρακάτω περιορισμοί:
- οι διαχειριστικές δράσεις είναι αναδρομικές και μπορούν μόνο να επεκταθούν μόνο μετά την εμφάνιση λοιμώξεων
- ο κίνδυνος για τη Δημόσια υγεία προέρχεται από τις ανθρώπινες εκκρίσεις και εκτιμάται με τους κλασσικούς βακτηριακούς δείκτες οι οποίοι όμως μπορεί να προέρχονται και από άλλες πηγές όπως απεκκρίμματα ζώων ή πτηνών.
- Δεν υπάρχει δυνατότητα για συστηματικές διεθνείς συγκρίσεις των μικροβιολογικών αναλύσεων
- Υπάρχουν σημαντικές αδυναμίες στο θεσμό της γαλάζιας σημαίας.
Την τελευταία τριετία έχει εφαρμοστεί η νέα Ευρωπαϊκή οδηγία και συντάχθηκε το προφίλ των ακτών που θα βοηθήσει σημαντικά προς την κατεύθυνση της ενημέρωσης των κολυμβητών και της πρόληψης. Με την πλήρη εφαρμογή της οδηγίας, θα μπορεί να πραγματοποιηθούν αντίστοιχες εκτιμήσεις κινδύνου για κάθε παραλία, να ληφθούν τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα για την προστασία της Δημόσιας υγείας. Στο πλαίσιο των ατομικών προληπτικών μέτρων οι κολυμβητές θα πρέπει να αποφεύγουν την κολύμβηση σε παραλίες με πιθανή μόλυνση του νερού από λύματα ανθρώπων ή ζώων. Να αποφεύγουν την κατάποση νερού κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων αναψυχής. Να αποφεύγουν την κολύμβηση τις ημέρες με έντονο κυματισμό. Να έχουν ενημερωθεί από τος τοπικές αρχές ή μέσα για τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής ειδικά αν έχουν μαζί τους παιδιά ή άτομα τρίτης ηλικίας. Οι κίνδυνοι για τη Δημόσια Υγεία κατά την επαφή με το θαλασσινό νερό υφίστανται και θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα για την αποφυγή τους προκειμένου να αποτελέσει η αναψυχή στις θάλασσές μας μια ασφαλή διαδικασία.